S.A.A. Annonciaten K. 968
1 gebonden register met kroniek.
Auteur Joanna Moerentorf.
transcriptie: partieel door Lode de Clercq (onderzoek voor het restauratiedossier 2008), aangevuld door Dick Wursten (2013). publicatie online door 2025. Aangeboden ‘as is’ (met fouten en onzekerheden). De foto’s bijgevoegd. Verbeteringen altijd welkom.
Nota vooraan in het schrifte : ‘J.B. Vanderstraelen 1798 ex archivaris mihi donavit Sr. Elisb. Vande nonnen. Is geschreven door Sr. Joanna , nog moerentorf’, Mater Ancilla van dit Clooster’
p.1
Ave IHS Maria
Cortelijck in wat manieren, uit w. oorsaeck, wanneer, ende duer wien Dit Convent van de Annontiaten ten hier binnen Andtwerp, sijn begin, voordsganck ende eynde ghenomen heeft.
Inde naem ons heeren Jesu Christi, int jaar 1608, indt derde jaar des pausdoms van onsen allerheiligste Vader en heer Paulus den vijfde van dien naem
… hele blz opsomming van namen… en kerkelijke en wereldlijke regimenten… eindigend met… En coninck van Spanien Philippus den derden, en van hertoch van Brabant Albertus van Castillien hebbende veur huysvrouwe Isabella Clara Eugenia Infante van Spaignien, welcs int 9 jaer syns hertochdoms: Soo is ter eeren en ter glorien van de overghebenedyde h. Dryvuldicheydt: En ter eeren van de gloriose Maghet Moeder Godts Maria, het clooster van de Annontiaten binnen Andtwerpen begost d’welck ghesprooten is uit het vermaerdt convent van de Annontiaten tot Louven.
p. 2
D’oorsaeck hier af is om dat Godt beliefde soo veel jonghe dochters van alle canten te trecken tot dese H. Orden, dat sy die int Convendt tot louven niet al en costen ondtfanghen.
d’Eerw. Oversten dit sienden hebben versorgt en gheboden om binnen Andtwerpen een plaetse te vercryghen om een Convendt van de Annontiaten aldaer te stichten: Welcke versoeck 5 jaren lanck gheduert heeft te weten vant jaer 1603. tot het jaer 1608, met veel opval (?) en thegenslaghen van gheestelijck en werelyck.
Dit versoeck geschiede principalyck vant beginsel tot den eynde duer den Eerw Ptr. Anthonius Begaigne … Eerw. Moeder Ancilla vant Convendt der Annontiaten binnen Louven tot den lesten toe, met grooten …. met
p. 3
grooten iever ghearbeydt hebben om t’antwerpen een Convendt te moghen stichten, te meer om dat het was de h. Orde van de Patronesse deser Stadt. maaer soo daer ten lesten gheen hope en schene te wesen, heben de veurs. Oversten (duer Godts ingeving) tot Nyvel een plaetse hier toe versocht.
De Stadt van Nyvel heeft dit terstondt toeghelaten, ghevende hier toe een prochie kercke, en voorts gaf d’Eerw moeder tot Louven hier toe oock (beneffens de ..) alle de middelen die sy cost.
= Voorgeschiedenis : (er zijn al eerder aanvragen maar de stad wil niet mee, zie Baudouin). In Nijvel geeft de stad meteen toestemming… in Nijvel een zus De Smidt mater ancilla.
Die van Antwerpen siende dat de stadt van Nijvel de religieusen een plaetse hadden ghegeven, en verlangden teghen dat sy aldaer souden comen: hebben aen d’eerw. Oversten der religieusen ghepresenteert de religieusen van de patroonesse deser stad binnen Andtwerpen t’ ontfanghen …. ghevende hier toe een [superscript: cleyn] Erve, eenen Asyn hof (ghenaempt het guesen kerk-hoff). Maer soo dese plaetse onbequaem was om een convent te
p. 4
stichten hebben de religieusen anno 1611 dese erve veur 1600 gl. eens vercocht. [volgens de acten van de stad nr. 11 = hof aan de lepelstraat] De goede Jouff. tot Brussel ghenaempt Johanna Veusels gaf tot beginsel van dit clooster twee-hondert gl eens, en hier toe gaf d’eerw. Moeder tot Brussel, dertig tot tot Louven [ (superscript): Suster Clara Verleyden] ter eeren Godts dertich gl. eens, wesende al haer arme vermoghen en macht, die soo cleyn was overmidts, sy meer dan in dertich jaeren hunne principale Renten des Convents uit Holandt niet ghetrocken en hadden: en daar beneffens om dat sij alle haer macht, ende gheordineerde middelen, veur het Convent van Andtwerpen aan het Convent tot Nijvel hadde gheimployeert.
moederklooster gaf geld. Centraal gaat meer naar convent in Nijvel dan dat in Antwerpen… Ook de gift van Jouff. Johanna Veusels te Brusse is interessant, ivm de vermelding in de stadsregister nr. 10 dat ze ‘huizen en hoven aan de Kauwenberg “geërfd hebben van jw. Kestens en zeker in combinatie met de opmerking van Pieter van Herck geciteerd door DeClerq: (bouwhistorisch verslag restauratiedossier, p. 3 n4): “Een bron, nl. het verslag dat Piet Van Herck schreef in functie van de klassering, s.d. , geeft nog een andere datering : ‘Het groot eigendom op de hoek van de Winckelstraat en de Kauwenberg, Hof van Plaisantie, toebehorende aan de Cie. Nicolai en J.B. Balbi, en voor de helft aan juffr. Kestens, werd aangekocht op 7 mei 1609 door de Zusters Annonciaten van Leuven’. Het is niet duidelijk waar dit op is gebaseerd.”
Ik acht het niet onmogelijk dat Kestens en Veusels dezelfde zijn (paleografisch??);
Hoe de religieusen die gheordineert
waren om het Convent tot Andtwerpen
te fonderen allen d’electie deden
Indt jaere onses heeren 1608 den 19 october, scheyden de Eerw. Ptr. Provintiael, Ptr Henricus Sedulius, de seven Religieusen (die gheordineert waren om tot Antwerpen te gaan) van de
p. 5
H. Ghemeynte maeckende die een gehmeynte op hun selven, dit deden sy in de teghenwoordighe… van Eerw Ptr Gardiaen, Ptr Arnoldus Ab Isca, Eerw Ptr Anthoni Bergaigni, Biecht Vader des Convents en de h. Ghemeynte: Welke seven Religieusen alle (naer dat de H. Ghemeynte vertrocken was) allen d’electie deden.
1. Voort eerste is wettelijck ghekosen om te wesen Moeder Ancilla Suster Josina de Smidt (synde te voren Discret indt Convent tot Louven), Oudt wesende 30 jaren, en van Religiie 13 jaren.
2. Daer nae is gekozen om Vicarisse te wezen, Suster Sara Herlinckx, Oudt synde 33 jaren, en van Religie 13 jaren, Synde mede Meestersse van Novitien en de jongste gheprofesside, Welks offitie sy te voren oock bediende.
Hier nae Volghen d’ander 5 Religieusen.
3. Suster Martina van Berghe
p. 6
Discredt ende Schyversse (schijf-zuster=portierster ) (ghelyck sy te voren tot Louven oock was), oudt synde 45 jaren, van Religie 25 jaren.
4. Suster Gheertruydt de Smidt, Oudt synde 26. Jaren, van Religie, 9 jaren.
5. Suster Sara de Licht wert ghecosen tot Discredt ende Cuystersse (?), oudt zynde 27 jaren, en van Religie 8 jaren.
6 Suster Joanna Moerentorf, oudt synde 24 jaren en van Religie 4 jaren
7. Suster Catharina Maignaerts , oudt synd 20 jaren ende van Religie 2 jaren.
Dese, Sanderdaags den 20 october op ene maendach, syn de voornoemde Religieusen met een buyten Suster ghenaempt Suster Anna van Regere , uit het Convent van Louven, naer mechelen te waghen gereden, al waer sy savonts sonder ongheluck van Eerw Pater Gardiaen, pater Guillelmus Spoelberg (belangrijke persoon!, minderbroeder, auteur van menig boek, ook historie van Annunntiaten 1614, zie verder – Baudouin,Wils,Carnier…), int
p.7
Convent der armen Clarissen seer Vaderlijck ontfanghen werden (Welcke Eerw Pater Int Jaer 1614 /den H Reghel der Religieuseden der h. Orden van de Moeder Godts Maria van nieuws in de Nederduydtsche tale overgheset heeft, maeckende daar beneffens een oeffeninghe op de 40 werken der h. Moeder Godts, in den voornoemde reghel besloten, en de heeft dese met den h. Reghel doen drucken.
Daer en boven als syne Eerw Geardian indt Convent der Minderbroeders binnen Antwerpen was anno 1617 heeft hij alle naerstigheid gehdaan om de Declaratien oft Uitlegghinghen des voornoemden Regels met de Generael Statuten der h. Orden opt alderbeste en sekerste over te setten en te doen drukken.
Herschrijvende oock deur bevel van de Eerw Pater Provintiael Minister Ptr Henricus Sedulius, de locael statuten der Religieusen, doende van voorgaende af en toe soo syne Eerw. docht het profytelijkste te wesen tot den gheestelijken voort-sganck der Religieusen) t’sanderdaegs, [boven geschreven: den 21 October) heeft d’Eerw
p.8
Moeder Abdis de voornoemde 7 Religieusen doen boven veur de tralie comen, om haer h. Ghemeynte te sien.
Den selfden dach, wesende den feestdach van St. Ursula syn de Religieusen te schepe naer Andtwerpen ghegaen: Alwaer sy tsavondts tegen 10 uren uurs sonder ongheluck gekomen syn. Den voornoemde Eerw Pater Provintiael hun aende Poorte verwachtende, leide hun in een gehuert huys, weynich ghestoffeerdt, en datter was hadden sommighen van de vrinden der Religieusen ghegeven, en het sommich maer gheleendt, in dit huys woonden de religieusen 9 maenden onderhoudende het slot.
Sy ondtfonghen hier oock 3 dochters tot Novitie Suster Catarina Moeckenborch (dochter van Joris zie onder).. veur d’eerste nonneken, suster Maria Geubels veur de eerste leecke susterken, Suster, Joanna Petit veur 2 nonneken, dese hadde 5 jaren bagynken gheweest opt hof van Andtwerpen. In de voornoemde 9 maenden syn de Religieusen veel swarichheden ghepasseert, sonderlinghen om dat sy arbeyden een eyghen
p. 9
plaetse te bekomen, tot de welcke sy middelen en hadden noch en wisten.
Hoe de religieusen een eyghen
plaetse hebben verkregen
De Eerw. Overste der religieusen (Onder andere), de Eerw. Pater Comissaris Generael Pater Johannes Neyen, de Eerw Patrs Vicarius Ptr Judocus Van der Borcht, en de Eerw Biechtvader der Religieusen, Ptr. Anthonie van Panteghem, (franciscanen?) hebben hun devoir en neerstighheyt ghedaen om een bequame stille plaetse te vinden , daar zij metter tydt een schoon Clooster souden connen bouwen, en naer dat sy veel plaetsen oversien hadden, heeft hun de beste aengestaen, een gheleghen in de Wilkelstraedt (sic) (daer de religieusen tegenwoordigh syn) En om deze te beter te vercrijghen heeft de Eerw Ptr Ney
p. 10
Commissaris Generael …….. Joris Moockenborch den Gheestelycken Vader der Religieusen, en de wettighen Vader van de eerste Religeuse S. Catharina Moockenborch, biddende bevolen, dese plaetse (soo goeden koop alst moghelyck waer) te coopen, en daer nae te besorghen en te benaerstighen dat de plaetse eenichsins clooster=wys soude gheaccomodeert worden : d’welck sy met grooten arbeydt en moyte ghedaen heeft en met eenen grooten Iver ghedaen heeft’
Den coop vande eerste plaetse is ghedaen den 3 Aprril anno 1609 (dan naederhandt synder, in dieversche coop noch veel erven toeghecocht). Den 3 Appril viel alsdoen op den Saterdach veur Passie Sondag, en overmidts, den coop 3 daghen syn beraedt mocht nemen, om den coop te houden oft niet, soo heeft den Eerw. …
p. 11
Comissaris, d’Eerw. Moeder Suster Josina de Smidt een Obedientie ghegeven, van met 2 Rheligieusen de voornoemde plaetse te gaan besien welcke Ghehoorsaemheydt sy den selfsten dag volbrocht, nemende met haer d’Eerw Vicarisse, S. Sara Herlincx en Suster Marina van Berghe.
Op de plaetse comende verwachten hun aldaer de voornoemde Eerw. Pater en de voornoemde Gheestelycke Vader, met den Eerw. Ptr. lector Pater Theodorus Similinck (den welcken indt jaar 1619, provintiaal is gehcosen) en den Borghenmeester deser Stadt, en noch veel werelycke heeren heben hun aldaer oock laten vinden, en naer dat sy t’samen de plaetse deursien hadden, hebben sy ghelyckelyck gheoordeelt dat dese plaetse bhequam was, prinicpalyck om de ghesonde loecht,om datter noch erven by te cryghen waeren, en oock om dat het hun docht een stille plaetse te wesen.
Des daeghs daer nae den 7 Appril is
p. 12
den coop toegheslaghen, veur tien dusent gl eens ghewedt ghelt, (den 16 ap op den witten Donderdach is de goyinghe ghedaen). Den eerste Eerw. pater Commissaris heeft hiertoe 7 dusent gl. gheleendt gecreghen 4 dusent van Myn heer den President van Etten, sonder intrest, d’ander 3 op 7 van en heeft in de betalinghe de Rheligieusen noch eens? dusent quydt geschonken: d’ander 3 dusent van een ander maer op interest. Oock heeft Myn heer den Baron Symon Rodrigo, deurt versoeck van d’Eerw Moeder Ancilla Suster Josina de Smidt 2 dusent gl gheleent zonder eenighe interest. Het thiende dusent hebben ghegheven de 2 broeders van den veurs. Eerw. Moeder, Vincent en Francisco de Smidt alsdan woonachtich in Spanien.
p.13
Behalves dese dusent gl hebben sy als nu en dan so in gelde als in lienoch? meer als dusent gl tot de veurs. dusent gehgeven. En dat meer is nae d’aflyvicheheydt van Vincentio de Smidt heeft Francisco de Smidt by d’Eerw. Moeder en d’ander Religieusen een kelder veur den hooghen Autaar versocht en daer beneffens den hooghen autaer, om dien op synen rust te doen maken.
De? kelder is ghemaeck anno 1621 in Januarius, en den Autaer anno.
Vanden 16 Appril anno 1609 ister alle naersticheydt gedaan om de huysinghe eenichsins cloosterwys te accomoderen, d’welck begost is met dusent gl. die de Vicarisse Jouff. Jeanne Veusels heel onverwacht de Religieuzen in Almoesse van Brussel sondt.
[zie de alternatieve story van de koop van het spelhuys hierboven; die in mei 1609?]
Den 7 julius int t’selve jaer syn de Religieusen smorghens ten 4
p.14
uren (om te min ghesien te syn) ghereden van het ghehuert huys naar hun eyghen plaetse. maer hadden te voren allen hunnen huysraedt doers?waerts ghesonden Alwaer hun wachten den Eerw. Ptr. Gardiaen Ptr. Gherardus Iatianus, Den Eerw. Ptr Vicarius Ptr Judocus a Castro, den Eerw Ptr. lector Ptr Theodorus Similinck, met en Eerw. Biechtvader der Religieusen PTr. Antoni van Panteghem. Oock waren daer veel werelycke personen so Mans als Vrouws, sonderlinghen de vrinden der Religieusen.
In den Refter soo deden de Eerw. ptr. Gardiaen een Colatie, ter oorsaecken datter alsdoen noch gheen kercke en was, want een poose tyts hebben de Religieusen hunne kercke ghemaeckt van een stuck van de Refter, in de welcke het H. Sacrifitie der Misse oock ghedaen wert. d’Welck vryeyck mocht gheschieden, sonder het slodt te hebben
p. 15
aenghesien de Religieusen doen noch niet besloten en waeren, overmidts d’Eerw Oveste duer hunne sorchvuldighe veursienicheydt, orlof hadden versocht van de stoel van Roome, dat de Religieusen tot het slodt [bovengeschreven: soo nauwe] niet verbonden en souden wesen veur sy en hadden hier toe in hunne eyghen plaetse bequamicheydt. Niet teghenstaende en ginghen noydt
Anno 1609 den 18 October is ghecleedt Suster Catharina Dievelt, van de Eerw Pater Provintiael Ptr. Baltazar Vincentius, en soo dese dochter indt slodt was, seyde syne Eerw. Mater Ancilla Ick besluyte u met dese dochter, in u? eewighe besluythinghe, op de pene van de Ban. Welcke ghehoorsaemheydt de Religieusen met blyschap ontfonghen, wandt het den dach was daer sy by naer een jaer naer verwacht en verlanght hadden.
p. 16
Hoe en wanneer de plaetse tot de
begrafenisse der Religieusen
ghewydt is en het eerste stuck
des Clooster begost en
voleyndt is
Indt jaer ons heeren 1614, den 10 appril is in de besluythinghe der Susters ghecomen de Eerw. Bisschop van deser Stadt Myn heer Joannes Malderus, met den Eerw. heer den Choordeken, den Eerw. ptr. Gardiaen, Ptr Judocus A Castro, en de Eerw Biecht-Vader der Religieusen Ptr. Antoni Van Panteghem, met noch sommighe dienaers des Bisschop om te wijden den stuck vande hoff die tusschen de 4 panden met der tijdt zoude comen +
+ kantlijn: En Jaerlycke gaf syne Eerw de Religieusen 40 daghen afflaedt, versoeckende het gebedt veur syne eerw. sonder eenighe verbintenisse.
Langhe daer nae te weten anno 1621 , den 13 appril wesende alsdan den 3 Paesdch heeft de Eerw [superscript: veurs.] bisschop deser Stadt de veurs. hoff, en de 2 panden en ½ die alsdoen ghemaeckt waren, en oock de erve daer mee
p. 17
daer mee de andere onderhalve pandt, metter tydt (deur Godts gratie) op sal bouwen, gewhijdt tot begravinghe der Religieusen naer dat syne Eerw in buyten indt .. maer te voren hadden … daer naer reyckte syne Eerw in de kercke der Religeusen het H. Sacrament des Vromsel uit, en dat ten versoeck vande Eerw. Biecht-Vader der Religieusen, [boven geschreven: die alsdoen was] Ptr. Cornelis Thielmans.
Opden selfden dach als d’eerste Wydinghe geschiede te weten anno 1614 den 10 Appril syn met orloff des Eerw. Bisschop men heer Joannes Malderus, oock binnen indht slodt ghecomen de Borgemeester deser stadt, [boven geschreven: met de gheestelycken Vader Joris Mockenborg], om de eerste steen in de naem van de heel Magistraet der van dit convent te legghen, d’welck gheschiede soo haest als den Eerw. bisschop de voornoemde plaetse ghewydt hadde (maer niet teghenstaens dat hun die eere gheschiede, en hebben nochtans tot opbouwinghe des convents, vande H. Moeder Godts (Patroonesse deser Stadt) noch van hunnen tweghen, noch van Stads weghen gheene Almoesse ghedaen.
P. 18
Op den selven dach heeft Vr. Baltazar Moerentorf, [bovengeschreven: aenvaert] den last van gheestelycken Vader van aenvaert van dit Convent te wesen. En heeft van doen af, met den voornoemde Vr. Moeckenborg het Convent ghetrouwelyck veurghestaen en behulpich gehweest.
Op den selven dach naer den noen, hebben de Religieusen (die alsdoen 37 sterck waren) elck enen
steen gheleydt.
Int selve jaer den 17 September is deur de h. Ghehoorsaemheid van den Eerw. Pater Provintiael Ptr. Arnoldus Abisca, uit dit Convent naer Louven ghereyst d’Eerw. Vicarisse Suster Sara Herlin, om van daer met 3 ander Religieusen naer Venlo te reysen, om de Religeusen der h. Moeder Godts aldaer te fonderen in een Clooster vande derde Regel van St. franciscus, overmidts de Religieuzen dit langhe instantelyck versocht hadden.
Vyf daghen daer naer, den 22 Septebmer is in dit Convent van Antwerpen van de H. Ghemeynte wettelyck tot vicarisse ghecosen Suster Marina van den Borghe.
Metdeldertyt wert het veurs. stuck des Convents
p.19
al voorts ghemaeckt, sonder merckelyck behulp, beha wandt behalve t’ghene de dochters die Religieusen werden mede brochten, is de grootste Almoesse 400 gl eens gheweest, die onse doorluchtighe Prince Albertus van Oostenryck en Isabella Clara Eugenia hier toe hebben doen gheven.
Den 24 October anno 1615 hebben de Religieusen met gheestelycke Blytschap en Danckbaerheydt en geheestelycke blytschap hunne de eerste Maeltydt in de nieuwen refter ghehouden, maer en costen doen de cellen noch niet ghebruycken overmidts sy doen noch niet afgheschudt en waren.
Hoe en wanneer de kercke begost en voleyndt is.
Indt jaer ons heeren 1615 Den 26 augusti op St. Seveynsdach is den eersten steen vande kercke met groote Solemniteydt, musick, Spel ende Devotie ghewydt en gheleydt, n de teghenwoordicheydt van groote menichte des volcks. Ghewydt van de Erw/ste Bisschop deser
p. 20
Stadt Myn heer Joannes Malderus, en gehleydt (ter eren van onse deurlichtighe Prince Albertus van Oostenryck, ende Isabella Clara Eugenia, ter eeren Godts, Syn h. Moeder ende de Salighe Joanna van Vranckryck de welcke is gheweest de derde Moye van Haere Hoocheydt, En tot opbouwinghe des selfs tempels hebben onse voornoemde deurluchtichste Prince ghegeven dusent gl. eens.
Naer [bovengeschreven: dat] de ceremonie vande Wydinghe ende legginghe des eersten steens gheeyndt was, ginck de H. Ghemeynte in ordinantie buyten aen het slodt staen, En onse duerluchtiche Prince staende buyten het slodt met alle hunnen staedt, en veel ander volcks, geestelyck en werelyck, en de hertoginne de last en de duere des slodts staende, dede alle de Religieusen een veur een by haer comen, de welcke nedervallende custen den boort van haere cleden, dit ghedaen synde quaemse binnen int slodt met haere Staedt-Jonck-Vrouwen, en besach het nieuw werck van boven en beneden, int welck sy groote gheneugte en behaghen hadde, ghelcyk sy oock dede in de h. Ghemeynte, die alsdan
p. 21
55 sterck was, seyde dat Mirakel was, dat op 7 jaren het clooster soo ghebenedyt was; soo in gehtal der Religieusen, als oock in d’uytwendighe timmeragie.
Op 7 januari het clooster ??
Daer naer werden de fondamenten vande kercke voorts gheleydt, dan soot winter begost te worden syn sy blijven ligghen tot in februarius anno 1616, en alsdoen heeftmen de muren van de voornoemde kercke beginnen te maken. Maer eer de kercke volmaeckt was heeft d’Eerw. Moeder Ancilla veel swaricheydt en beschaemptheydt moeten lyden, sonderlinghe om dat de tytelijcke mildelen sy meynde te hebben failgeerden sonderlinghe wandt daer was een novitie [bovengeschreven: ghenaempt S. Catharina Bilt], die wel 40000 gl. ryck was, en meynde dat sy alle haer middlen tot den tempel soude ghemaeckt hebben, maer en maeckte niet meer dan 10000 gl eens daer alle de oncost af moest, onder de welcke oock quade schulden waeren, en 130 erffelyck teghen de penninck twintich en een lijfrente van 100 gl teghen de penninck thien. Behalve dit
p. 22
dede sy daer af oock een silveren lampe maecken veur den choor der Religieusen, die omtrent 500 gl coste. En t’gene contant ghelt was liep meer als 2 jaeren en eert betaelt was, en noch is dieversche payen met sorg oft 2 hondert gl so eens. Ten andere soo in jaer 1616 de lesten Augusti uit dit Convent 7 Religieusen en een buyten Susterken tot Brusselen werden ghesonden, om aldaer de H. Orde van de ghebenedyde Maghet ende Moeder Godts Maria te fonderen, waer onder oock was de veurs. S. Catharina Bilt, en deur die oorsaeck heeft de Eerw. Ptr. Commissaris vande H. Orde der Minderbroeders Ptr. Andreas a Soto begeert dat de Religieusen tot Brussel dusent gl van gereede penningnen (die de veurs. S. Catharina Bilt het Convent van Andtwerpen gehmaeckt hadde) soude ontfanghen. Behalve dese gaven de Religieusen van Antwerpen aen die van Brussel noch 600 gl lyftocht mede, te weten dat
p. 23
nae d’Afflyvicheydt van elcke Religieuse 75 gl wederom zoude keeren. t’Eigene verhaelt is, en is niet om dat de Religieusen aen Suster Catharina Bilt ondancbaer syn van t’ghene sy het Convent ghemaeckt heeft, oft oock niet om dat sy de Religieusen tot Brussel iet misgunnen: maer alleenlyck om te bethoonen dat d’Eerw Moeder van het Convent binnen Antwerpen, niet onwyselyck oft sonder fondament soo grooten werkc begost en heeft.
Hoe en duer wadt middelen de kercke
soo verre ghebrocht is dat men
daer het h. Sacrifitie der misse
heeft moghen in doen
en t’ghene daer tusschen beyde gheschiede
Soo de verhopte middelen failgeerden, ende de wercklieden en fonderlinghe die de materiaelen leverden niet meer en wouden leveren oft sy en waeren betaelt van t’ghene sy gelevert hadden veur d’eerste stuck des cloosters, Sy gemerckt d’Eerw. Moeder gheen ghenoeg
p. 24
ghenoegsaeme middelen en hadde en heeft haer niet vermydt (hoewel met groot beschaemptheydt) monmondelinghe en duer brieven aen d’een en d’ander Allmoessen te bidden oft dat hun soude believen iet te leenen, Sommigge spraeken quaelyck en sommighe gaven oft leenden iet, naer hunne devotie, onder ander heeft een goede Jouff;. Van Brussel (die niet bekent en wilt wesen) anno 1616 indagwer 2400 gl gheleent. De Gheestlycke Vader, Sr. Baltazar Moerentorf heeft boven al syn devoor gehdaen in dusenden te verschieten (voorschieten?) sonder interest. En van de schuldenen de weduwe van Sr. Lucas de Wael die den careelsteen ghelevert hadde is d’Eerw Moeder ghenoodtsaeckt gheweest (sy de [bovengeschreven: sy anders geen ley en wilden leveren) jaerlycke interest te gheven van 5 9652 gl die sy haer schuldich was d’welck …eytens ten honderde 300 gl jaerlycke bedroech welcke interest begost ist anno 1616 en lesten december en eerst gheeyndt anno …
Niet lanck hier veur, te weten den 4 September int voornoemde jaer was de eerste biechvader der
p. 25
Religieusen in de heer gherust, om welcke herder de Religieusen met recht bedroeft waren want hy de h. Ghemeynte 8 jaeren lanck seer Ootmoedelyck, minnelyck, soetelyck, gheregelt, en trouhertelych in allevrede en liefde ghedient en gheregeert hadde niet soeckende syn selven maer het geestelyck en tytelyck profyt van syne kinderen. In preysen en kosten en andersins om de materialen beter coop te cryghen
[3 en halve regel uitgekrast].. Den voornoemde Eerw. Ptr. was was 4 maenden sieck en ter wylen hoorden de Eerw. Ptr. lector Ptr. Petrus Pallodanus [bovengeschreven:de biecht vande h. Ghemeynte ghehoort], maer overmidts dese Eerw Ptr. maer sommighe daghen naer de … .. soo heeft de Eerw Ptr. Provintiael Ptr Sonnius Sedulius anno 1616 den 19 September aen d’Eerw Moeder d’Eerw Vicarisse en de Discreten ghepresenteert de Eerw Ptr. Petrus Clotmans
p. 26
Cloheus, t’sanderdaeghs om St. Mathys Avont hoorden sy de Biecht van de h. Ghemeynte, die hy 4 jaeren gehtrouwelyck gehdient heeft.
Om weder tot ons propost vande kercke te comen, by foute van middelen heeft d’Eerw. Moeder ghenoodtsaeck gheweest omtrent van omtrent een jaer op te houden van wercken. Daer-entusschen en hiel haer Eerw. niet op alle vermoghen midelen te ghebruycken om gelt te moghen vercryghen, Onder ander heeft daghelycks in de h. Ghemeynte 2 Religieusen laten bidden d’een veur noen d’ander nae noen, beginnende van haer Eerw tot de jonckste toe, dese bidt dach is beghost vant jaer 1614 alst eerst stuck begost is en continuert dagelycks, dickwils dede haer Eerw. het h. Sacrifitie der Misse daer veur doen veel lichten branden, het ghebet van 40 uren in haer h. Ghemeynte houden, en ander geestelycke Oeffeninghen, om dat +
+ kantlijn: Godt soude believen syne benedictie int geestley en tijtelijke over hun te geven
Beneffens dese principale middel heeft d’Eerw Moeder haer weder niet gheschaempt menschelycke middelne te werck te stellen. Biddende
p. 27
onder ander deur brieven aan haer bovengh[enoemde] Broeders in Spanien, en aen E. Guillelmo Caluwaert den Broeder van onse Beminde mede susters Suster Anna Caluwaert dat sy aldaer eenighe Almoessen soude bidden om de ghewel (sic) van de kercke mede op te maken, en sy hebben hier toe vercreghen en in Wissel overghemaeckt 900 gl.
Den 6 Augusti anno 1618 heeft d’Eerw Moeder met confort der Magistraedt deser Stadt deur de Gheestelijcke Vaders Sr. Joris Moockenborgh en Sr. Baltazar Moerentorf en andere vrinden enen generaelen omganck ghedaen, met de welcke sy omtrent 14 daghen besich waren, de ontfanck was 2700 gl dat was met de 900 uit Spanien 3600. Hier mede begosten de Religieusen anno 1618 den 17 Augusti weder te doen wercken/maecken?. Eerst wert de gevel [bovengeschreven: vande kercke] ghemaeckt, daer naer wert sy boven en beneden gewelft en oock gheplaveydt.
p. 28
Tusschen beyde was d’Eerw. Moeder …. benoudt van geldt, soo dat sy ghenoodsqeckt werdt Weder deen of dander moyelyck (mogelyck?), te vallen, onder ander versocht sy aen Jouff. Digna van Hove als gheestelycke Dochter de moye van S. Mari van Hove, dat haer soude believen 300 gl te leenen, maer onsegdie het selve, dan soos y daer naer in sieckte viel, lietse hear veurstaen dat Godt haer hier om strafte, en werd hier deur soo beweecht tot liberaelheydt dat sy de eerste Junius deur een van harie maeckte aen het Clooster dede gheven dusent gl ghereedt geldt.
Int selve Jaer … was overleden Sr. Andreis de Schutter die die Religieusen tot opbouwinghe des Tempels hadde ghemaeckt 1600.gl eens en noch van hondert gl. tot Recreatie der Religieusen.
Naer dat de voornoemde Jouff. Digna Van Hove de dusent gl. ghegeven hadde, vermeerdere haere affectie en sy begeerde hier
p. 29
begeerde hier int cappeleke dat aen de oost syde staedt begraven te worden (en is oock d’eerste die hier begraven is.) Enheeft de Religieusen bij testament ghemaeckt ene vergulde schale vogende. En sy om ene Kelck af te maeken, met noch sommighe frayicheydt veur den autaer vant voornoemde Capelleken, begeerden een widt armosynen baercleedt en gordijnen veurt Cappeleken af te maeecken.
Boven dit maeckte om de kercke te helpen betalen ene hoeve gheleghen te Duerne de welcke de Religieusen in t jaer 1621 3600 vercocht hebben. Dese voorn. Jouff. is in de heere gherust anno 1620 den 17 Januarius.
Hoe ende wanneer de Religieusen
d’eerste reyse op hunnen
nieuwen choor quamen.
Onder ander moet Godt en syn H. Moeder
p. 30
ghelooft syn om dat dese kercke int drooghe is commen sonder dat daer iemandt doot is blven dan en enen heeft syn been ghebroken. De kercke nu soo verre synde hebben de religieusen den 15 Meert anno 1620 wesende alsdoen den 2 sondag in den Vasten , op hunnen choor met grooten blijschap ghegaen.
In deser manieren, daer was een Religieuse sieck soo dat den Biechtvader met onse lieve heer moeste binnen comen, En de H. Ghemeynte ginck prosessie (professie?) om den afflaet vande Jubileum te verdienen, en verwachten in den pant tot dat de eerw Ptr met onse liven heer uit het sieckhuys quaemp doen lasen sy d’oratie, ende letanien in hun cleyn Capelleken van Scherp Huevel daer onse lieve heer op de Autaer stondt. En ginghen doen prosessie wijs al singhende den Psalm Laetatus sum naer den nieuwen choor. Op den Drompter hielen de Religieusen Statie, om dat den Eerw.
p. 31
Pater met onses lieven heer veur in de Choor soude gaen, en eer iemant vande Religieusen in quaemp, gaf hy de Benedictie met onse lieven heer, doen ginck Eerw. Moeder met d’Eerw. Vicarisse binnen en soo deen naer d’ander, d’ouste veur. Inden Choor comende songhen Te Deum laudamus met groote blyschap en danckbaerheydt: +
+ terzijde al singende schichtten hun de H. Ghemeynte choor-wys,
Onder het veers Te virgo quesumus gaf de Eerw. Pater weder de Benedcite met het h. Sacrament. Daer nae songhen sy het lof Ave Regina celorum met 5. Ant.. ter eeren hun 5 Patroonen de welcke syn St. Gabriel, St. Joseph, St. Joannes Baptista, St. Joannes Evangelista, en St. Franciscus, naer elcke lofsanck en Ant, songhen 2 S een veers, en de Eerw. Ptr een Gratie.
Daer nae ginck de Eerw. Ptr. langs den trap van d’ocsael af, welck ocsael alsdoen nog niet en was afgheschudt vande choor der susteren.
Van dan af werter alle neerstigheydt ghedaen
p. 32
om d’ocksael af-te-sonderen en al datter noch van noode was soo aende autaer en elders om d’eerste H Sacrifitio der Misse te moghen doen, d’welck meest beneerstighde de Gheestelycke Vader Sr. Moerentorf duer in die wercklieden voortste dryven, duer, als nu en dan hun drinckpenninghen te gheven. En de Eerw mede Ptr Ptr Arnoldus Boudewyns die smorghens vroech en saven spade selfs aen het schrynwerck vrocht.
[halve pagina uitgewist/gekrabt]
p. 33
Hoe enwanneer d’Eerste H. Sacrifitie der Misse in den Tempel ghedaen is en wanneer [veel doorhalingen] de selven tempel de groote clocke gewydt is.
Het eerst h. Sacrifitie der Misse is in de kerke ghedaen met grotte Solemniteydt +
+ [in de kantlijn: van Erw. Ptr. Gardiaen Ptr. Joris Dancko met]
[bovengeschreven : en 6 priesters]
en de int Musick, in de Vasten anno 1620 den 25 maart op [bovengeschreven: den feestdach van] Onse Lieve Vrouwe Boodtschap dag. De choor werd met tapyten behanghen en des S vloer daer mede bespreydt. Welck Musick en tapyten de Gheestelycke Vader Sr. Baltasar Moerentorf betaelde.
De autaeren waeren costelyck versiert met het sieraedt der Minder-broeders.
Twee opt 7 daghen te voren heeft de Eerw. Paeter franciscus flavius (in plaets vande Eerw. Pater Gardiaen) met de Biechtvaders der Religieusen Uit de naem van Moeder Ancilla en de h. Ghemeynte alle de principaelste heren deser Stadt, vrienden & weldoenders des Convents tot dit h. Sacrifitio genoedt en gehbeden.
p. 34
De veurn. Eerw. Ptr. flaius met de 2 Gheestelycke Vaders Sr. Joris Moockenborch en Sr. B. Moerentorf waeren al vroeg in de kercke [bovengeschreven: om ordinantie te stellen en] de veurn. ghenoode heeren en vrinden met eerbiedinghe in te halen.
Naer het Evangelie des h. Sacrifitie der Misse dede de [bovengeschr: veurnoemde] eerw. Pater Gardiaen een sermoon vande h. maghet en moeder Godts Maria verweckende de heeren en inwoonders deser Stadt, om met hunne milde Almoossen dese Tempel voorts te helpen Bouwen en t betalen datter noch schuldich was. Naer de Misse songhen de Musisiens de Vespers int Musick en de Religieusen lasen die by hun selven. Nae de noen te 4 uren werdt daer weder een Sermoon ghedaen, en daer op de Completen, weder int musick, dan de Religieusen veersden met de musisiens. De offer was dien dach twee-hondert gl.
Int selve jaer te weten 1620, den 21 julius (wesende alsdoen den Sondach binnen d’octave vandt h. Sacrament) is den Tempel ghewydt vande veurn. Eerw. Bisschop deser Stadt
p. 35
Myn heer Joannes Malderus. De kercke, den hooghen choor en den hooghen Autaer syn ghewydt, in den naeme vande Annuntiatie, dat is de Boodtschap aende (vande) de h. Moeder Godts Maria, te weten ter eere de Menschwordinghe, den H. Naem Maria, en ter eeren den Aedtsch-Enghel St. Gabriel, die all 3 in de veurn. Boodtschap besloten syn.
De Cappelle en den Autaer aen de Westsyde, is ghewydt, ter eerne van St. Joannes Baptist, St. Joannes Evangelist en van St. Anna. De capelle aen de Oost syde [De Clerq leest Noord!] ter eere van St-Joseph, St- Franciscus en St. Ursula met haar elf dusent maechden.. Nae de Wydinghe dede de Eerw. Bisschop de hoochmise die int musick gehsonghen werdt.
Int selve jaer 1620, op de feestdach vande Aerdts-Enghel StMichiel is de groote clocke ghewydt, vande Eerw. Pater Gardiaen, Pater Baldewinus Cranendonck, en dat is de naeme, Maria, Anna, Michael en de Vijf Patroonen die H. Enden?, En ghemerckt dat hier tot Peters en Meters
p. 36
en Meters ghenood waeren de vrinden der Religieusen, en oock de Ghemeynt deser Stadt, van de Predicanten naer hunne Sermoenen soo werden naer de Seremonien der wydinghe al die beloofden Peters en Meters te syn, maer daer en werd maer 70 gl gheoffert, en de clocke coste 336 gl de welcke altemael naderhandt betaelde Jouff. Jakolyne van Gelre, de Moeder van S. Catharina Boye Religieuse in dit Convent.
De ander clocke die by de veurn. Clocke in den toren hanckt, en elf jaeren te voren gehwydt was, die is Alleen Maria ghenoempt, en is ghewydt vande Eerw. Ptr. Gardiane Ptr. Gheeraerdus Iatianus, Saligher ghedachten, anno 1609 en coste 72 gl. +
[+ ingekleefde halve blz: Int jaer ons heeren 1625 in Mey syns beyde de voorn; Clocken ghegoten, en de 6. Junius synse gewydt van onse E. p. Gardiaen P
De groote is genaempt. Jezus, Maria, Gabriel, Joseph, Joannes Baptista, Joannes Evangelista Franciscus. De cleyne is ghenaempt: Anna & Michael. De oncost van het hergieten als andersins heeft de voorn. Jouff. van Gelre betaelt en bedroech met het clocseel – 118 – 13. Soo dat de selve al samen tot de clecke heeft ghegeven – 454 – 13. De vrinden werden tot Peters en Meters ghe..ge en daer werdt honder gl oft daer omtrent geoffert, dit was tot profyt vant convendt.
In wat manieren de Ghelasen in de kercke beneden en op den choor der Religieusen syn ghestelt [toegevoegd in kleinere letters blekere inkt: en de ghestoelten]
Als de kercke indt drooch was, heeft de Gheestelycke Vader, Sr. B. Moerentorf
p. 37
torf op sich ghenormen al de ghelasen te besorghen om dat sy te beter souden ghemaeckt worden, aen d’Eerw. Moeder synde halen??wat figuren ofte misteiren sy daer in begeerde, en wie haer toegheseydt hadden eenighe ghelasen te geven, wie dit ghedan heeft Bleckt ane de ghelasen, wandt hunne naemen daer onder staen.
Eerst werden al de vensters met stroy widt ghelas en Blapfeturen ghestopt, om de Goddelycken dienst daer in te doen sonder naer de ghelasen te wachten. Dan eer d’eerst h. Sacrifitio der Misse in de kercke ghedaen werd, stonden daer 2 ghelasen die onse doorluchtighe princen heben ghegeven. En noch 2 daer toe eer de Tempel ghewydt wert te weten het derde van onse doorluchtigste Prince, en t’gene de Eerw. Bisschop Myn heer Joannes Malderus gaf.
Daer nae hy allenskens de ghelasen op de Choor der Religieusen ghestelt, en het lest is gehstelt in t jaer 1621 in Januarius. Maer dat in de Gevel eerst in het jaer 1622 [kleinere letters blekere inkt:] voor het hoochtyt van kermisse. De ghestoelte syn tot 42 toe ghemaeck int jaer en/een?
p. 38
en twee-entwintich, en deen en d’ander creghen die van hunne ouders oft vrinden ghegeven d’een en d’ander meer, tot elcken stoel 18 gl.